lunes, 20 de diciembre de 2010

ARCOS MOLDES BEN MERECE UN MONUMENTO EN RIANXO

Xosé Comoxo

No mes de decembro de 1944, fai agora 66 anos, morría na rúa do Hospital de Rianxo, un home bo e xeneroso, toda unha institución no mundo da cultura rianxeira; trátase de Don José Arcos Moldes.
Nacera en Santa María de Curro, e de rapaz asentárase cos pais en Rianxo para facerse cargo dunha herdanza que lles deixara un parente crego. Despois de pasar polo Seminario de Compostela, marchou a Barcelona para ampliar os seus estudos mercantís, regresando en 1891. A partir dese ano, comeza o seu labor educativo na vila, que non abandonará ata a súa vellez.
Ese labor abarcou un sen fin de campos. Fundou diversas rondallas e comparsas, coa finalidade de que a xuventude mariñeira non fora tanto ás tabernas e se interesara pola cultura. Foi un grande impulsor do xornalismo local, e logrou sacar á rúa un feixe de xornais: “El Censor”, “La Defensa”, “El Barbero municipal” (este coa axuda da conservadora “Casa Mariano”, que loitaba politicamente contra os liberais da “Casa Varela”) e “La Justicia”. Chegou a crear diversas sociedades culturais, a primeira delas de nome “Bretón”.
Sen dúbida, o seu quefacer máis meritorio foi o de ensinar, de maneira gratuíta, a diversas xeracións de rianxeiros, especialmente aos adultos. Mostrouse fachendoso diso e da “abundante colleita acadada”, se ben, de todo saíu moi mal parado economicamente.
Participou nas liortas mariñeiras de comezos do século XX, contra as artes de pesca foráneas. Redactou varios regulamentos de sociedades mariñeiras e piñeiras.
Como resultado de todo, especialmente polo seu desinterese monetario, na súa vellez pasou unha grande penuria. Os rianxeiros déronse conta de todo, pero as calamidades da posguerra castigaron a case todos por igual.

Foi tanto o ben cultural realizado en Rianxo, que aínda hoxe, despois de tantos anos do seu falecemento, a súa personalidade é recordada con agarimo por parte de todos, moi especialmente pola xente de certa idade. Este home ben merece un monumento na vila.

viernes, 17 de diciembre de 2010

ANTONIO VALLADARES DE SOTOMAYOR: un poeta, xornalista e autor dramático rianxeiro do século XVIII

Xosé Comoxo

De cando en vez, os que andamos a remexer nos vellos papeis, atopámonos inesperadamente con algúns textos que nos enchen de alegría. Soen ser notas que nos amplían o coñecemento respecto de algo no que estamos interesados, referido sempre a Rianxo e aos rianxeiros.
Iso mesmo tamén acontece en Internet. A sorpresa foi grande ao descubrir que Rianxo contaba cun novo fillo ilustre no campo das letras. Trátase de Antonio Valladares de Sotomayor, nacido o 30 de xullo de 1737, posiblemente fillo do escribán Diego José Valladares. Aos 23 anos desprázase a Madrid, onde morre en 1820.
Foi poeta, xornalista e autor dramático do século XVIII.
Grazas ao investigador Jerónimo Herrera Navarro sóubose das orixes rianxeiras do poeta. Tamén el estudou a súa biografía despois dunha longa e exhaustiva investigación (Cuadernos para investigación de la literatura hispánica).
Membro da Sociedade Económica de Amigos do País de Osuna desde 1785. Como xornalista editou os 34 volumes do Semanario Erudito que comprende varias obras inéditas, críticas, morais, instrutivas, políticas, históricas, satíricas e xocosas dos mellores autores antigos e modernos (1787-1791), que foi continuado en 1816 no Nuevo Semanario Erudito. Comezou a escribir teatro para ganarse a vida en colaboración con José Ibáñez e José López de Sedano a finais da década dos setenta, e acada os seus primeiros éxitos no teatro nos oitenta, ata alcanzar máis dun cento de pezas dramáticas, incluídas traducións e refundicións. Asinou as súas obras con todo tipo de pseudónimos e anagramas. Entre 1797 e 1807 imprimiu os nove tomos dunha novela que alcanzou grande éxito, La Leandra. Neste xénero tamén se lle deben unhas Tertulias de invierno en Chinchón (1815-20). En 1804 consegue imprimir o Almacén de frutos literarios inéditos, prohibido por Godoy nada más saír. Foi un dos grandes escritores ilustrados.
As súas obras dramáticas que tiveron unha grande aceptación popular, pese aos dicterios que contra elas lanzaron os menos exitosos e elitistas dramaturgos e comediógrafos neoclásicos, en particular Juan Pablo Forner e Leandro Fernández de Moratín, que vían nel ao máis representativo autor da chamada escola de Luciano Francisco Comella. Os primeiros románticos tiveron sen embargo del unha idea moi diferente e, por exemplo, Ramón Mesonero Romanos chamouno “hombre de bastante erudición y buen gusto”. En efecto, difundiu a ideoloxía da Ilustración e a estética neoclásica entre o pobo. Outras obras súas son: Vida interior de Felipe II, 1788; Historia de la isla de Puerto Rico, 1788; os catro tomos de Tertulias de invierno en Chinchón (1815-20) e La verdad como es en sí, o razones que convencen de la falsa y equívoca expresión que asienta que “peca mortalmente el que hace comedias o concurre a ellas”, (impreso en Madrid e reimpreso en Orihuela en 1815), folleto que foi denunciado á Inquisición e procesado, pero non prohibido.
Entre los xéneros que cultivou no seu teatro está a comedia heroica (Defensa de La Coruña por la heroica María Pita, 1784); a comedia de maxia con El mágico del Mogol (representada en 1782); a comedia sentimental, chamada polos franceses “comedie larmoyante”, con pezas como La Cándida (estreada en 1781). Obtivo no pouco éxito como sainetista con pezas como El español afrancesado, de 1777; Los caldereros, de 1780; Boda a la moda (1782); Cómicos de repente (1782) e El tonto alcalde discreto, (1820), entre outros numerosos títulos.
Traduciu obras de Gresset, Mercier Fenouillot de Falbaire e, sobre todo, Goldoni. Versionou tamén El delincuente honrado de Gaspar Melchor de Jovellanos.

domingo, 12 de diciembre de 2010

EDUARDO DIESTE GONZÁLEZ

X.Comoxo

Nace o 14 de novembro de 1881 en Rocha-Uruguai, fillo de Eladio Dieste e Olegaria González. En 1888 a familia trasládase a Pontevedra, onde residen durante seis anos, ata que marchan a Rianxo (Coruña) en 1894. Entre 1893 e 1901, cursa estudos no Seminario Conciliar de Santiago. En 1904 abandona o seminario para ingresar na facultade de Filosofía e Letras.
En 1910, o Concello de Rianxo, facendo caso omiso da súa nacionalidade, coa explicación que veremos, en sesión celebrada o 11 de agosto, acorda declaralo "soldado" e incluílo no recrutamento dese ano.
Eduardo entendeu que o seu alistamento fora debido a "enemistades políticas con su familia". Eran momentos de loitas políticas moi duras entre o bando conservador, ao cal pertencía a familia Dieste, e os liberais que dominaban o Consistorio rianxeiro. O propio Eduardo fundou, xunto con Castelao, Arcos, Rañó e Rey Baltar o periódico El Barbero Municipal (1910-1914), do que era director literario, para defender os intereses conservadores locais, oposto ao cacique liberal Manuel Viturro Posse.
Nesas datas, segundo o Concello, Eduardo adquire a nacionalidade española por residir en Rianxo cos seus pais "pasa de 15 años, haciéndose inscribir en el Padrón de vecindad de los años 1895, 1899 y 1905 (...); acreditándo hallarse inscrito en las listas electorales desde el año 1909 (...); haber disfrutado desde el 2º semestre de 1905 al 1º de 1908 la pensión de 1500 pesetas a razón de 250 cada semestre, concedida por la Excma. Diputación Provincial para cursar sus estudios en la Escuela de Veterinaria de Santiago, gracia que solo se otorga a los vecinos de la provincia e hijos de vecinos y domiciliados como españoles").
En 1911 regresa a Uruguai e será animador do grupo poético Asociación Teseo (un movemento intelectual que nace no café Tupí Nambá).
En 1927, comeza a súa carreira diplomática, como cónsul do Uruguai en Londres. En 1931 é destinado a España desempeñando o mesmo cargo en Bilbao, Cádiz e Madrid (nesa capital funda a revista P.A.N., e publica a súa obra Buscón Poeta y su Teatro, e posteriormente Teseo).
A comezos da guerra civil dimite do seu cargo de diplomático, tras a ruptura, por decisión do goberno uruguaio, das relacións diplomáticas entre Uruguai e España. Retorna á súa actividade consular en San Francisco (1943-1952), e posteriormente en Nova York (1952-1953) e Chile (1953-1954).
Eduardo morre en Chile, o 2 de setembro de 1954.

Publicara: “Leyendas de la música” (Madrid, 1911), “Buscón poeta y su teatro” (Madrid, 1933), “Buscón poeta. Recorrido espiritual y novelesco del mundo” (Emecé editores, 1942) e “Teatro del Buscón” (Bos Aires, 1947). Outras obras súas son: “Teseo: discusión estética y ejemplo” (Montevideo, 1923), “Teseo: crítica de arte” (1925), “Teseo: crítica literaria” (Montevideo, 1930), etc.